Zainteresowanie humanistyką środowiskową przybiera na sile w ostatnich latach – dynamicznie rozwijają się zarówno badania naukowe, jak i kształcenie akademickie. Widać również coraz większe zaangażowanie obywatelskie w obronie lasów przed wycinką czy rzek przed ich dalszą regulacją. Poważny problem stanowi jednak brak adaptacji humanistyki środowiskowej do stosowania w polskiej szkole. Wypełnienie tej luki to jedno z wyzwań współczesnej edukacji.
          W książce „Więcej-niż-tylko-ludzkie lekcje języka polskiego. Edukacja polonistyczna w czasach kryzysu klimatycznego” nakreślam możliwości szeroko zakrojonych przeobrażeń niesionych przez środowiskowe analizy i interpretacje, które można z powodzeniem stosować w szkole na lekcjach języka polskiego. Humanistyka środowiskowa z jej rewizjonistyczną siłą może zmienić odbiór archaicznego kanonu literackiego, a jego relektura pozwala dostrzec więcej-niż-ludzką historię świata i tworzyć nowe opowieści. Do tkania nowych opowieści inspirujących do przemiany, „ekologicznej metanoi” powinna włączyć się również szkoła. Snucie tych opowieści to z pewnością dziś jedno z zadań edukacji humanistycznej.
          W czasach kryzysu klimatyczno-środowiskowego potrzebujemy nowych pojęć, nowego języka, nowych opowieści, i nowych działań w edukacji. Te nowe działania sprowadzić można do od-uczania (się) dominujących praktyk, stylów, które przekazuje literatura, w tym kanon lektur szkolnych. Nowe wskazuje również na podjęcie dawnych kwestii od nowa i na nowo, inaczej – z troską o Ziemię. Szkoła powinna jak najszybciej stworzyć możliwości do zmiany myślenia uczniowskiego, tworząc nowe imaginarium środowiskowe poza dualizmem natura–kultura oraz osłabiając antropocentryzm na rzecz sojuszy więcej-niż-tylko-ludzkich. Mogłaby również zacząć zmianę myślenia społecznego o dalszej „akumulacji taniej natury” na rzecz tworzenia nowych systemów zbudowanych na zasadach symbiotycznych, jak proponowała botaniczka Robin Wall Kimmerer, myśląc o przyrodzie jako o darze, a nie towarze.
          Celem niniejszej książki jest próba odpowiedzi na pytanie o to, jak lekcje języka polskiego mogą stać się miejscem dokonywania „proekologicznej metanoi”, rozpoznawania i uchwycenia Kairosa, jako odpowiedniej chwili do działania na rzecz Ziemi i wszystkich jej mieszkańców. Wciąż zbyt małą rolę w walce ze zmianą klimatu przypisuje się literaturze, sztuce i opowieściom, a humanistyczna edukacja klimatyczna nie doczekała się jeszcze zbyt wielu rzeczników i propagatorów w Polsce. A przecież język polski jako przedmiot nauczania szkolnego ma stosowne narzędzia do szerzenia wartości ekologicznych wśród młodych – teksty kultury, literaturę, film, fotografię, rzeźbę, wspierając się na metodologiach stwarzanych przez nową humanistykę. Trzeba te sprzyjające warunki i potencjał nauk humanistycznych wykorzystać.
          W książce proponuję interpretacje środowiskowe „Cudownej podróży” szwedzkiej noblistki Selmy Lagerlöf, której to książka znajduje się w kanonie lektur nieobowiązkowych szkoły podstawowej, a także wybranych fragmentów lektur szkolnych – w tym opisu lasów litewskich w „Panu Tadeuszu” oraz historii przedmiotów i sposobu ich traktowania przez człowieka w baśni „Imbryk” Andersena. Wybrane przeze mnie teksty są trwale osadzone w tradycji historycznoliterackiej i szkolnej metodyce czytania, interesuje mnie jednak, jak mogłyby one rezonować w splocie z naukami przyrodniczymi w duchu nowej humanistyki, by wytwarzać w szkole nowe symbiotyczne opowieści.
          W publikacji znajdują się różne deklaracje środowiskowe, które mogą być wykorzystane w szkole. Są wśród nich: Deklaracja Praw Drzew, Deklaracja Praw Pamięci o Ziemi, Światowa Karta Przyrody, Karta Praw Roślin. Czytelniczki i czytelnicy  znajdą także wybór reportaży środowiskowych, które we fragmentach lub w całości można czytać na lekcjach języka polskiego oraz wybrane propozycje z najnowszej literatury pięknej i popularnonaukowej skierowanej do młodego odbiorcy.

Patronat